Op zaterdag 30 augustus 2014 opende Rudie van Meurs, voorzitter van de stichting tot behoud van het peilschaalhuisje, de jubileumbijeenkomst voor het 140-jarig bestaat van het peilschaalhuisje en het 25-jarig bestaan van de stichting.
< > < > < > < > < > < > < > < > < > < > < > < > < > < > < > < > < > < > < > < > <> < > <
Goedemorgen,
Ik heet u allen van harte welkom. En in het bijzonder, iedereen.
Dit is een mooie dag, het peilschaalhuisje bestaat 140 jaar en onze stichting tot behoud van het peilschaalhuisje bestaat 25 jaar. Dat vieren we vandaag met u en in de loop van de dag met nog veel meer mensen uit Herwijnen die hier zullen passeren.
Dit is ook een mooie dag als u beseft dat onze stichting feitelijk ontstaan is uit verzet tegen de almacht van Rijkswaterstaat en tegen de dictaten die het polderdistrict zijn ingelanden wilde opleggen. En zie, al die partijen zijn nu hier aanwezig om zich te verheugen in onze jubilea. Het is dan ook een beetje een feest van verzoening.
Ik kan me indenken dat er bezoekers zijn die het peilschaalhuisje voor het eerst zien en enigszins teleurgesteld zullen zeggen: is dit alles. Ja !, dit is alles.
Dit is de geschiedenis van het rivierenland. Dit is het culturele erfgoed van de dijk, het dijkdorp en de dijkbewoners. Dit is een herinnering aan generaties die sloofden en beulden om te overleven. Dit peilschaalhuisje was hun baken van vertrouwen.
Een klein mooi markant monument, met binnen een vernuftig instrument dat ooit het geheugen vormde voor het dijkleger dat op spannende momenten – als het water hoog tegen de kering reed – aantrad om mensen en land te behoeden voor rampen. Eens onderdeel van een ring van peilmeetstations als het allereerste begin van de hoogwaterberichtgeving – een nationaal waarschuwingssysteem uit nood geboren toen dit land in de negentiende eeuw opmerkelijk vaak getroffen werd door overstromingen – meestal veroorzaakt door ijsdammen die het water opstuwen waardoor dijken breken.
We dienen ons overigens te hoeden voor chauvinisme over dit vroege alert-system. We waren helemaal niet zo voorlijk. Al tweeduizend jaar eerder, toen Plato de Nijl als een vernietigende en verlossende rivier beschreef, werd het zogenaamde Nijlmeter-peilglas geplaatst in Caïro en op Elephantine, een eiland in de Nijl. De Nijlmeter registreerde niet alleen de hoogte van het water maar gaf ook aan de invloed van het water op de menselijke voor- en tegenspoed. Twaalf ellen water bijvoorbeeld stond voor hongersnood, dertien voor honger, veertien voor opgewektheid, vijftien voor zekerheid en zestien ellen water betekende verrukking.
In de loop van de achterliggende jaren heeft onze stichting zich ingespannen om de peilschaal in Herwijnen tot in lengte van dagen te bewaren – althans gedurende onze aanwezigheid hier. Er is grondig gerenoveerd, muren, de fundering, het dak, de omgeving – alles is grondig onder handen genomen. Een nieuw hardhouten hek is geplaatst. Het nieuwe zinken dak is een exacte kopie van 140 jaar geleden. Er is, om de verbinding tussen het peilschaalhuisje en de rivier blijvend te herstellen, een lange roestvrij stalen buis aangelegd waardoor het meetsysteem binnen in gebouwtje als vanouds kan functioneren. U zult dat straks allemaal kunnen zien.
Ook dat gebleven is de geur van vroeger, de soberheid en de eenvoud van het oorspronkelijk meetsysteem en de peilschrijver binnen in het rijksmonument. Elke keer weer fascinerend om te zien. Onze stichting heeft met veel inspanning, geld, goed en genoegen de restauratie voltooid. Er is nu in Nederland nog één peilschaalhuisje, geheel in tact en klaar om desnoods morgen de computer te vervangen. En dat staat aan ’t Rot in Herwijnen.
We hebben jarenlang geïnvesteerd in overleg met Rijkswaterstaat, we hebben onderhandeld met het Rijksvastgoedbedrijf – de vroegere Dienst der Domeinen – en we profiteerden van de voorspraak van dijkgraaf Jacob de Jongh, die eerder burgemeester van Lingewaal was. We waren zo gelukkig Servaas Damen te ontmoeten bij Rijkswaterstaat die ons binnenleidde in de wondere wereld van baggeraars en zandwinners. We kregen tenslotte zelf een vergunning om het haventje op diepte te houden en slaagden erin het gewonnen zand via de lokale zandhandelaar Wim Hokken op de markt te verkopen. Na aftrek van de rekeningen die het Rijksvastgoedbedrijf bij de stichting indient – het zand is eigendom van de staat – houden we een bescheiden winst over die is ingezet om de renovatie te betalen en die zal dienen om toekomstig onderhoud te kunnen uitvoeren. En er blijft dan ook nog geld over voor een feest dat we de inwoners van Herwijnen aanbieden als een hommage aan het verleden en aan die mensen die een rol speelden in de strijd tegen het water. U kunt dit allemaal lezen in het boek Nieuw Herwijns Peil, vanaf vandaag voor 15 euro te koop. Een spotprijs voor de informatie die u krijgt. Stichtingen zijn in Nederland nog maar al te vaak burchten van zwijgzaamheid, geheimzinnigheid en gerommel. De stichting tot behoud van het peilschaalhuisje belijdt in Nieuw Herwijns Peil de openbaarheid.
Een stichting valt of staat met haar bestuursleden. Wij hebben – ik laat mezelf buiten beschouwing – goede en gedreven bestuursleden. Dankzij hen kwam de renovatie van het peilhuisje tot stand. Ik stel ze aan u voor:
Willy Raaymakers is secretaris, zijn enthousiasme is schier onstuitbaar. Hij is dag en nacht bereikbaar, beschikt over grote sociale vaardigheden, schrijft in hoog tempo vergaderingen uit en is een gepassioneerd verzamelaar van oude geschriften over water en dijkhuizen. Eén ervan bewoont hij zelf.
Koen Bijl is penningmeester. Al op zeer jonge leeftijd was hij tijdelijk gemeentesecretaris van Herwijnen en deed dat heel goed. Hij reageert altijd enigszins secundair, omdat hij eerst wil nadenken. Dat doet hij vooral als het over geld gaat en dat waarderen wij zo. U leest met enige regelmaat hoe, diep verborgen op het platteland, penningmeesters van respectabele stichtingen ten val komen en bezwijken voor de geur van geld. Ook Herwijnen heeft zo’n zwarte bladzij. Koen komt twee keer per jaar met een financiële verslag en verantwoordt elke cent.
Jan van Zee is onze chef technische zaken. Het is een mirakel wat hij allemaal bereikt met beperkte middelen als stukken touw, houten palen, gebruikte balken en platen multiplex om bijvoorbeeld deze jubileumbijeenkomst te kunnen bereiken. Voorts is hij altijd bezig de eenvoud van de peilschaal te verrijkenn. Hij richtte persoonlijk het nieuwe hardhouten hek rondom het peilhuisje op – door Koos van Zomeren omschreven als een palissade. Hij legde met hulp van een dragline van een vriend zelfstandig de nieuwe buis aan tussen het peilschaalhuisje en open water. Hij heeft gouden handen en is aimabel.
Jantina de Looff en Rob van Viegen vormen de jongste generatie bestuurders. Rob is onze eigen whizzkid, hij onderhoudt de site www.peilschaalhuisje.nl en ontwikkelde zich in verrassend tempo tot vormgever van het standaardwerk Nieuw Herwijns Peil.
Jantina is sterk in het scheppen van sociale cohesie – dat wel eens omschreven wordt als het dorpse ideaal voor de grote stad. Ze heeft een uitgebreid netwerk en woont tegenover de peilschaal waar ze als het nodig is de rol speelt van veldwachter.
En vrijwel al die bestuursleden wonen aan de dijk in ’t Rot en hebben engagement met hun omgeving.
En met deze mensen vormde ik de afgelopen jaren een bestuur dat met passie, zorgvuldigheid en in verbondenheid het peilhuisje beheerde met als enige honorering een jaarlijkse maaltijd in een goed restaurant.
Met zo’n bestuur, ik geef dat graag toe, is een voorzitter eigenlijk overbodig. Hij strijkt wat plooien recht, geeft een beetje richting aan en houdt zich bezig met het oplossen van tijdelijke ongenoegens.
Het allereerste bestuur van de stichting bestond uit Jan Bijl, brandweercommandant van Herwijnen, een strenge man die het goed voorhad met het peilhuisje. Medebestuurder was Piet Vroegh, stroper, verhalenverteller en fabrieksarbeider. Zij zijn beiden niet meer onder ons.
Wim de Fockert was in het allereerste begin secretaris-penningmeester, een behoedzame, aarzelende man die altijd drie keer nadenkt voor hij iets doet. Hij is zeer getrouw en gedisciplineerd. Hij was ambtenaar, rijkswaterwaarnemer en ijswaarnemer en gedreven correspondent voor lokaal nieuws. Hij correspondeerde met het bestuur via kleine briefjes en met zorgvuldig getikte financiële verslagen over subsidies van bijvoorbeeld de Vervoornstichting, de chemische fabriek Smits die stankgolven afkocht met giften en de gemeente Lingewaal. Als De Fockert een gulden in de kas miste, lag hij ‘s nachts wakker.
Dertig jaar lang fietste hij steevast om 8.30 over de dijk om stipt 8 uur 40 het waterpeil van de peilschrijver af te lezen.
En Wim de Fockert is er nog steeds, hij is hier aanwezig. Hij is al erelid van de stichting en ik ga hem nu twee recente verworvenheden overhandigen. Dat is een brandnieuwe folder van het peilhuisje en dat is ons boek Nieuw Herwijns Peil. Ik wil hem die, met dank voor alles wat hij gedaan heeft, overhandigen.
En dan is nu het woord aan Roelof Bleeker, dijkgraaf van het waterschap Rivierenland. Sommige mensen zijn ietwat gekleurd door hun ervaringen, ik lijd daar ook onder. De dijkgraven, met wie ik kennismaakte, waren meestal grote, forse oudere mannen – de dikste en grootste boeren op het eiland die vanwege hun aantal hectaren grond tot het ambt van dijkgraaf geroepen werden. Meestal lid van een christelijke partij, soms ook nog kerkvoogd. Dat ligt bij Bleeker allemaal anders, hij behoort tot een nieuwe generatie bestuurders. Wij zijn benieuwd of dat ook doorklinkt in de dingen die hij nu gaat zeggen. In het interview in ons boek zegt hij dat de nieuwe plannen voor de dijkversterking al volop in ontwikkeling zijn en dat er heel wat gaat gebeuren langs de Grote Rivieren. Wij zijn gretig daarover te horen.
Ik heb hem als voorbereiding op zijn toespraak uitgedaagd om iets te zeggen over de veranderingen in het klimaat, de discussies en de onderzoeken daarover en de gevolgen die de opwarming kan hebben voor de wereld, voor Nederland en voor het rivierengebied – de wereld rondom het peilhuisje.
Hoe verlost hij ons straks uit een benarde situatie?
Dijkgraaf, aan u het woord.
Herwijnen, 30 augustus 2014
Follow